Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Kasım 2022 periyoduna ait Finansal İstikrar Raporu, bankanın internet sitesinde yayımlandı. Raporda, gelişmiş ülkelerde resesyon beklentilerinin artması nedeniyle global iktisadi faaliyetin yavaşladığı belirtilerek, ülkelerin iktisadi büyüme ve enflasyon görünümlerindeki farklılıklara bağlı olarak merkez bankalarının para siyaseti adımlarında ve bağlantılarında ayrışma gözlendiği kaydedildi.
Gelişmiş ülkelerin uzun vadeli tahvil getirilerindeki oynaklık ve fonlama maliyetlerindeki artışın, gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarına ait riskleri canlı tuttuğu aktarılan raporda, Türkiye’de emsal ülkelere göre oldukça düşük olan hanehalkı borçluluğunun, son 10 çeyrek boyunca kesintisiz azalmaya devam ettiği vurgulandı.
Raporda, hanehalkı borçluluğunun büyük ölçüde sabit gelirli kesime ait olmasının hanehalkının borç ödeme performansına ilişkin göstergeleri daha da güçlendirdiğinin altı çizilerek, “Hanehalkının finansal varlıklarındaki güçlü artış devam ederken, varlık kompozisyonunda TL’nin hissesi TCMB’nin liralaşma stratejisinin yansıması sonucu artmaktadır. Hanehalkı varlıklarında TL mevduata dönüşümü teşvik eden uygulamaların takviyesiyle finansal sistemde TL mevduatın hissesi artarken, alternatif eserler ve yurt içi sermaye piyasalarında TL lehine gelişen dinamikler yabancı para (YP) mevduat tercihini azaltmaktadır. Hanehalkının mevduat dışı finansal varlıklara ilgisinin artması finansal araçların tabana yayılması açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir” denildi.
“YP borçlarını azaltmaya devam ediyor”
Raporda, gerçek bölümün finansal varlıklarının, yükümlülüklerine nazaran daha güçlü artışını sürdürdüğü, likidite, kârlılık ve borç ödeme göstergelerinin olumlu seyrettiği lisana getirildi.
Kur ve emtia fiyatlarındaki gelişmeler ve enflasyonist baskıların, firmaların işletme sermayesi gereksinimini ve finansal yükümlülüklerini artırdığı belirtilen raporda, firma varlıklarının ise canlı seyreden iktisadi faaliyetin yanı sıra artan ciro ve karlılıklarla desteklendiği tabir edildi.
Raporda, gerçek bölüm firmalarının YP borçlarını azaltmaya devam ettiği aktarılarak, şunlar kaydedildi:
“Kur riski görünümündeki düzgünleşme de sürmektedir. Öbür taraftan, firmaların yurt dışı finansmana erişimi ve dış borç yenileme oranındaki yüksek düzey korunmaktadır. Gerçek bölüm firmalarının kârlılığı, güçlü seyreden iktisadi faaliyet, ihracat ve stok yine değerlemelerinin tesiriyle artmaktadır. Firmaların borç ödeme kabiliyetine ve likiditesine yönelik göstergelerdeki güzelleşme korunmaktadır. Makroihtiyati düzenlemelerin katkısıyla ihracat ve yatırım oranı daha yüksek olan imalat bölümü firmalarının kredilerden aldığı hisse artmaya devam etmektedir. Uygulanan makroihtiyati siyasetler sonucunda, KOBİ, ihracat ve yatırım kredilerinin ocak-eylül periyodundaki net kullandırımı evvelki yıla kıyasla 65 milyar liradan 878 milyar liraya gelerek 12 kat artış göstermiştir. Gerçek bölümün net döviz açık konumu 2022’de 32,7 milyar dolar azalarak son 12 yıldaki en düşük düzey olan 89,1 milyar dolara gerilemiştir.”
“KOBİ, ihracat ve yatırım kredileri büyüdü”
Raporda, TL firma kredilerinin toplam kredilerde sürükleyici olduğu, Nisan 2022 ve sonrasında alınan makroihtiyati önlemlerin kredi büyümesindeki ivmelenmeyi sonlandırdığı vurgulandı.
Firmaların yükselen emtia fiyatlarıyla artan işletme sermayesi ve stok finansman gereksiniminin, TL firma kredisi talebinin güçlü kalmasına neden olduğu belirtilen raporda, makroihtiyati siyasetlerin katkısıyla KOBİ, ihracat ve yatırım kredilerinin büyümesi ve kredilerdeki hissesinin olumlu tarafta ayrıştığına işaret edildi.
Raporda, bu gelişmenin, büyüme kompozisyonunda sürdürülebilir bileşenlerin hissesinin artmasına, istihdamın güçlenmesine ve yapısal cari açığın azaltılmasına katkı verdiği tabir edilerek, “Kredilerin yatırım, ihracat ve potansiyel büyümeyi destekleyecek formda iktisadi faaliyetle buluşması büyük ehemmiyet arz etmekte olup, alınan önlemlerin tesirleri yakından takip edilmektedir” denildi.
“Tahsili gecikmiş alacak oranı yüzde 2,2 ile tarihi düşük seviyede”
Raporda, ferdî kredi büyümesinin, haziranda konut kredileri kredi/değer oranı ve muhtaçlık kredi vadelerine yönelik sıkılaştırıcı tedbirlerin katkısıyla ölçülü seyrettiği bildirildi.
Parasal transfer sisteminin aktifliğini artırmak gayesiyle uygulamaya alınan TL ticari kredi faiz oranlarına nazaran menkul değer tesis edilmesine yönelik düzenleme sonrasında siyaset faiz oranı ile TL ticari kredi faiz oranı ortasındaki makasın kapandığına işaret edilen raporda, şu değerlendirmelere yer verildi:
“Bankacılık bölümünün tarihi olarak en güçlü düzeyine ulaşan etkin kalitesi göstergeleri daha da güzelleşmektedir. Nominal kredi büyümesinin yanı sıra tahsili gecikmiş alacak (TGA) ilavelerindeki ölçülü seyrin katkısıyla TGA oranındaki azalış eğilimi devam etmekte olup, kelam konusu düzgünleşme kredi çeşitlerinin geneline yaygın olarak görülmektedir. Kişisel ve firma TGA tahsilatlarının TGA bakiyesine oranı geçmiş devir ortalamasının üzerindedir. Güçlenen hanehalkı ve gerçek dal bilançoları sayesinde, bankalar başta olmak üzere finansal kısmın faal kalitesi güzelleşmeye devam ederek kesimin TGA oranı yüzde 2,2 ile tarihî olarak en düşük düzeyine ulaşmıştır.”
Raporda, yakın izlemede bulunan kredi oranındaki iyileşmenin devam ettiği aktarılarak, “Yakın izlemedeki kredilerin kıymetli bir kısmının gecikmesi olmayan kredilerden oluşması ve bankaların ihtiyatlılık gereği salgın devrinden itibaren tüm kredi sınıfları için yüksek oranlarda karşılık ayırmaları etkin kalitesine ait riskleri sınırlamaktadır” denildi.
Bankaların faiz riskinin sonlu düzeyde
Raporda, bankacılık bölümünün YP dış borcu azalmaya devam ederken güçlü YP likidite tamponlarının korunmasının likidite şoklarına karşı bankaların dayanıklılığını artırdığı belirtildi.
Küresel finansal şartlardaki sıkılaşma ve jeopolitik riskler nedeniyle dış borç maliyetlerinin yükseldiğine işaret edilen raporda, buna rağmen bankaların güçlü bir borç geri ödeme ve yenileme performansı sergilediği vurgulandı.
Raporda, azalan dış borca rağmen bankaların döviz likiditelerini yüksek seviyede tuttuğu aktarılarak, “Bu durum olası şoklara karşı sistemin direncini güçlü kılmaktadır. Bilançolardaki liralaşma ile TL mevduatta gerçekleşen güçlü büyüme genel likidite görünümünü desteklerken, TL kredi büyümesi TL mevduat büyümesinin gerisinde seyretmektedir” denildi.
Bankaların faiz riskinin sonlu seviyede olduğu, bilanço yapılarının faiz şoklarını yönetebilecek yüksek kapasiteye sahip bulunduğu tabir edilen raporda, şunlar kaydedildi:
“Bankaların TL etkinlerinin ortalama vadesi bankaların sabit faizli uzun vadeli menkul değerlere yönelmesi ile son aylarda bir ölçü üst istikametli hareketlenmiştir. Bankaların değişken faizli kredi artışı sürerken, değişken faizli TL menkul değerlerin bilançodaki hissesi son rapor devrinde azalış göstermiştir. Kredilere ve mevduata ait devreye alınan menkul değer düzenlemelerinin bilançoya tesiri sonludur. Bankalar yüklü olarak uzun YP konuma sahip iken, uzun durum fazlası taşıyan bankaların sayısı artmakta ve etkin büyüklüğü hisseleri yüksek seyretmektedir.”
“Bankaların likidite şoklarına karşı sağlam yapısı korunuyor”
Raporda, bankacılıkta dal geneline yaygın güçlü kârlılık performansının sermaye yeterliliğini desteklediği belirtilerek, kesimin güçlü kârlılık performansında, kredi mevduat faiz marjı, TÜFE’ye endeksli menkul değer getirileri ile kredi büyümesinden gelen hacim tesirinin belirleyici olduğu tabir edildi.
Aktif kalitesi görünümünün olumlu seyretmesinin kârlılığı desteklediği aktarılan raporda, bankaların ihtiyatlılık gereği hür karşılıklarını artırmalarının ise kârlılığı sınırladığı bildirildi.
Raporda, bankaların dış borçları azalırken, güçlü yabancı para likidite tamponları ile likidite şoklarına karşı güçlü yapısının korunduğu vurgulandı.
Bankacılık dalının sermaye yeterlilik oranlarının düzenleme tesirlerinden arındırıldığında dahi yasal hudutların üzerinde kalmaya devam ettiği vurgulanan raporda, “Öte yandan, bankaların yasal sınırların üzerinde tuttukları fazla sermaye yıl sonuna göre artış göstermiştir. Sermaye tamponları bankaların beklenmeyen kayıpları karşılayabilmesi ve stres dönemlerinde ekonominin ihtiyaç duyduğu finansmanın sürdürülmesi açısından önem arz etmektedir” değerlendirmeleri yapıldı.
